12′ διάβασμα
Στο πρώτο μέρος του άρθρου, περιγράφηκε ο τρόπος (ίσως λίγο παράδοξος ή και με κάποια δόση αφέλειας) που επιλέχθηκαν οι πρώτες -αναλογικές- φωτογραφικές μηχανές που ταξίδεψαν στο διάστημα καθώς και η προτεραιότητα που δινόταν (ελάχιστη), στη φωτογραφική καταγραφή αυτής της πρωτόγνωρης διαστημικής περιπέτειας.
Σ’αυτό το δεύτερο μέρος, σχολιάζεται πώς η αξιόπιστη κατασκευή και η άψογη, υψηλής ποιότητας απεικόνιση, οδήγησε στην επιλογή μιας συγκεκριμένης φωτογραφικής μηχανής, της Hasselblad, και τελικά στην επικράτησή της σαν της επίσημης φωτογραφικής μηχανής του διαστημικού εγχειρήματος.
Το μοντέλο της Hasselblad ‘Lunar Surface’
Σημαντικό ορόσημο στη φωτογραφία του διαστήματος απετέλεσε η πτήση, τον Οκτώβριο του 1962, του αστροναύτη Walter Schirra ο οποίος ολοκλήρωσε έξι περιστροφές της Γης. Είχε παρακολουθήσει τις προηγούμενες προσπάθειες φωτογράφισης κατά τη διάρκεια των διαστημικών πτήσεων και καθώς ήταν ένας ενθουσιώδης ερασιτέχνης φωτογράφος, πίστευε ότι θα μπορούσε να επιτύχει καλύτερα αποτελέσματα αν χρησιμοποιούσε τον σωστό φωτογραφικό εξοπλισμό.
Έτσι, δήλωσε ότι προτιμούσε να χρησιμοποιήσει μια Hasselblad, φωτογραφική μηχανή που του είχε προταθεί από φωτογράφους των περιοδικών Life και National Geographic. «Εντάξει, τότε πήγαινε και αγόρασε μια(!)», υπήρξε η απάντηση της NASA (σε ελεύθερη απόδοση). Έτσι ο Schirra πήγε σε ένα φωτογραφικό κατάστημα στο Χιούστον και αγόρασε μια Hasselblad 500C -κατευθείαν από το ράφι, την οποία παρέδωσε στους τεχνικούς της NASA για μερικές τροποποιήσεις.
Αφαιρέθηκε ο καθρέφτης και το θαμπόγυαλο εστίασης και αντικαταστάθηκαν από μια μεταλλική πλάκα, που κάλυπτε όλο το επάνω μέρος του σώματος. Επίσης αφαιρέθηκε οποιαδήποτε επένδυση και όλες οι επιφάνειες βάφτηκαν μαύρες. Ο φορέας ο οποίος κανονικά δεχόταν φιλμ 120 και απέδιδε 12 εικόνες μεγέθους 6x6cm, μετατράπηκε ούτως ώστε να δέχεται ένα εξαιρετικά λεπτό φιλμ των 70mm μήκους 5.5 μέτρων, το οποίο απέδιδε 70 εικόνες στο ρολό. Ο φακός ήταν ένας 80mm f/2.8 Zeiss Planar, ελαφρά τροποποιημένος για να διευκολύνει το χειρισμό, αλλά χωρίς καμία επέμβαση στα οπτικά του μέρη.
Με το διαστημόπλοιο Gemini 9 το 1966 έκανε την εμφάνισή της άλλη μια Hasselblad. Ηταν γνωστή σαν Lunar Surface κάμερα, όνομα το οποίο οδηγούσε πολλούς να συμπεραίνουν πως είχε κατασκευαστεί για να χρησιμοποιηθεί στην επιφάνεια της Σελήνης. Στην πραγματικότητα, προοριζόταν για να αποτυπώσει την επιφάνεια της Σελήνης, αλλά από σκάφη σε τροχιά, κατά την διάρκεια των αποστολών των τεσσάρων Gemini.
Η Lunar Surface κάμερα προερχόταν από την Hasselblad Super Wide Camera (SWC) που κατασκευάστηκε το 1959, η οποία αποτελούσε την εξέλιξη ενός προγενέστερου μοντέλου κατασκευασμένου το 1954.
Αποτελείτο από ένα αβαθές σώμα, με το μοχλό περιέλιξης του φιλμ στο πλάι και ένα ευρυγώνιο σκόπευτρο στην κορυφή, ενώ στο πίσω μέρος βρισκόταν ο φορέας φιλμ. Δεν υπήρχε χώρος για ανακλαστικό καθρέφτη, οπότε δεν υπήρχε ευχέρεια για εστίαση μέσω του φακού. Οι τροποποιήσεις που μετέτρεψαν την Hasselblad SWC στην Lunar Surface Camera συνίσταντο κυρίως στη διευκόλυνση των χρηστών (δηλ. των αστροναυτών) να πραγματοποιούν τους λεπτούς χειρισμούς που απαιτούντο ενώ φορούσαν μεγάλα και σχετικά άκαμπτα γάντια καθώς και την προστατευτική προσωπίδα του κράνους. Οπως προαναφέρθηκε, υπήρχε ένα μεγάλο σκόπευτρο στο επάνω μέρος του σώματος, προστέθηκε επίσης ένα μεγάλο κουμπί για την απελευθέρωση του κλείστρου, ο μοχλός περιέλιξης του φιλμ επιμηκύνθηκε και προστέθηκαν ευμεγέθη ρυθμιστικά διαφραγμάτων και ταχυτήτων καθώς και απασφάλισης του φορέα φιλμ. Ο φακός ήταν ένας Zeiss Biogon 38mm f/4.5 με 90°γωνία ανάγνωσης.
Τώρα για πρώτη φορά, οι επιστήμονες της Zeiss άρχισαν να εξετάζουν τις οπτικές ιδιότητες των φακών όταν χρησιμοποιούνται στο κενό. Τι συνέβη όταν ο χώρος μεταξύ των στοιχείων δεν περιέχει πλέον αέρα; Θα αλλάξει ο δείκτης διάθλασης; Για το λόγο αυτό, στην Zeiss υπολόγισαν το διάστημα μεταξύ των στοιχείων του φακού Biogon, με την ίδια ακριβώς ακρίβεια που υπολόγισαν τα ίδια τα στοιχεία.
Μετά το πρόγραμμα Gemini, το πρόγραμμα Apollo το οποίο τελικά περιελάμβανε το Apollo 11 (που προσεληνώθηκε), ξεκίνησε το 1968. Σύντομα, αντί της μέχρι τότε πρακτικής που συνίστατο στην τροποποίηση μιας κοινής Hasselblad από τη NASA, οι κάμερες τροποποιούντο από την εταιρεία ώστε να συμμορφώνονται με τις προδιαγραφές της NASA. Η Hasselblad 500 EL, που κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1965, ήταν βασικά μια 500C με μια υποδοχή που προστέθηκε για να υποστηρίξει ένα ηλεκτρικό μοτέρ και μπαταρίες NiCd που το τροφοδοτούσαν.
Η πρώτη χρήση της 500 EL έγινε κατά τη διάρκεια της αποστολής Apollo 8, όταν ο αστροναύτης William Anders φωτογράφισε την διάσημη πλέον εικόνα ‘Earthrise'(Ανατολή της Γης), που έδειχνε τη Γη να ανυψώνεται πάνω από τον ορίζοντα της Σελήνης καθώς το διαστημικό σκάφος περιστρεφόταν γύρω από αυτή. Τρεις αποστολές και λιγότερο από ένα χρόνο αργότερα, η Hasselblad 500 EL έγινε η πρώτη κάμερα που έφτασε στην σκονισμένη επιφάνειά της.
Για την αποστολή Apollo 11 (αυτή που προσεληνώθηκε) το διαστημόπλοιο εφοδιάστηκε με τρεις Hasselblad 500 EL. Η μια παρέμεινε στο θάλαμο διακυβέρνησης και με αυτήν ο αστροναύτης Michael Collins φωτογράφισε την δική του εκδοχή ‘Earthrise’. Οι υπόλοιπες δυο ακολούθησαν τον άλλο θάλαμο στην επιφάνεια της Σελήνης όπου η μία παρέμεινε στο εσωτερικό του, ενώ η άλλη ακολούθησε τους αστροναύτες στον περίπατό τους. Αυτή η συγκεκριμένη μηχανή ήταν γνωστή σαν Data Camera (κάμερα δεδομένων). Είχε τροποποιηθεί ώστε να αντέχει εναλλαγές θερμοκρασίας από 120°C στον ήλιο μέχρι -65°C στη σκιά, με την αντικατάσταση του κοινού λιπαντικού του μηχανισμού με ένα άλλο ειδικής σύνθεσης. Έπρεπε να παραμένει λειτουργική σε χαμηλή ή μηδενική βαρύτητα, όπως και μετά από εξαιρετικά βίαιους κραδασμούς.
Αφαιρέθηκαν όλα τα περιττά μέρη και η επένδυση δερματίνης αντικαταστάθηκε από λεπτά φύλλα αλουμινίου. Το σύνολο του συστήματος θέασης μέσω καθρέφτη αφαιρέθηκε και μια μεταλλική πλάκα κάλυπτε το επάνω μέρος του σώματος. Η φωτογραφική μηχανή ήταν εξοπλισμένη με ένα νέο, ειδικά κατασκευασμένο φακό Zeiss Biogon 60mm f / 5.6, σχεδιασμένο να προσφέρει εξαιρετική αντίθεση και σαφήνεια, και απαλλαγμένο σε μεγάλο βαθμό από οποιαδήποτε παραμόρφωση.
Μέσα στην κάμερα τοποθετήθηκε ένα κομμάτι από γυαλί με μικροσκοπικά σταυρονήματα, γνωστό ως πλάκα réseau, μπροστά ακριβώς από το επίπεδο του φιλμ επάνω στο οποίο αποτυπώνονταν (οι σταυροί μπορούν να παρατηρηθούν σε πολλές από τις φωτογραφίες που έχουν τραβηχτεί στη Σελήνη). Αυτό χρησίμευε ως βοήθημα τόσο για τη διόρθωση τυχόν παραμόρφωσης, όσο και για την εκτίμηση των μεγεθών και των αποστάσεων των αντικειμένων, επειδή στη Σελήνη δεν υπάρχουν αναγνωρίσιμα ορόσημα – δεν υπάρχουν για παράδειγμα, κολώνες ηλεκτρικού ή σπίτια σε απόσταση. Επίσης είχε ληφθεί μέριμνα για την απομάκρυνση του στατικού ηλεκτρισμού που δημιουργείται από το αυτόματο τύλιγμα του φιλμ. Με την πλάκα réseau στη θέση της και την απουσία ατμόσφαιρας, το φορτίο θα μπορούσε να συσσωρευτεί και να προκαλέσει σπίθες μεταξύ της πλάκας και του φιλμ. Για να το παρακάμψει αυτό, η NASA επικάλυψε την πλευρά της πλάκας που βλέπει το φιλμ με ένα λεπτό διαφανές αγώγιμο στρώμα με άργυρο τοποθετημένο στις άκρες. Ετσι το ηλεκτρικό φορτίο οδηγείται στα μεταλλικά μέρη της μηχανής μέσω ελατηρίων επαφής. Με την τοποθέτηση ενός διαφραγματικού κλείστρου στο φακό, αφαιρέθηκε ένα βοηθητικό κλείστρο μέσα στο σώμα. Τροποποιημένοι φορείς φιλμς των 70mm έδιναν 150-200 εικόνες με κάθε ρολό φιλμ, ειδικά κατασκευασμένο και με εξαιρετικά λεπτή επίστρωση που είχε επινοήσει η Eastman Kodak.
Στο επάνω μέρος κάθε φορέα υπήρχε αναλυτικός οδηγός έκθεσης, με προτεινόμενα διαφράγματα για ταχύτητα κλείστρου 1/250 sec: Πλήρης σκιά – 5.6, LM σε σκιά – 5.6, Πλήρωμα στον ήλιο – 11, LM στον ήλιο – 11. Τα αρχικά LM αναφέρονταν στο Lunar Module (σεληνιακή άκατος), ο δε Άρμστρονγκ είχε μια πρόχειρη λίστα με τις προτεινόμενες λήψεις που πρέπει να γίνουν, ραμμένη στο γάντι του.
Οι αστροναύτες είχαν στη διάθεσή τους τόσο ασπρόμαυρα όσο και έγχρωμα φιλμς.
Συνολικά, χιλιάδες εικόνες επέστρεψαν από την επιφάνεια στη διάρκεια των έξι αποστολών – οι περισσότερες τραβηγμένες από Hasselblads. Ορισμένες από τις μηχανές επέστρεψαν επίσης, αλλά η NASA είχε επιβάλλει αυστηρά όρια βάρους και -όπως είναι φυσικό- τα σεληνιακά πετρώματα είχαν μεγαλύτερη σημασία απ’ότι οι κάμερες. Έτσι, οι αστροναύτες είχαν εκπαιδευτεί να συσκευάζουν τα εκτεθειμένα φιλμ, αλλά να αφήνουν πίσω τους τις μηχανές.
Και, εκεί παραμένουν σήμερα, ανέγγιχτες, στις έξι τοποθεσίες προσελήνωσης του προγράμματος Απόλλων.
Οσο για τις φωτογραφίες από την αποστολή, όπως το αποτύπωμα στη σεληνιακή σκόνη ή τη σεληνάκατο λουσμένη στο φως να καθρεφτίζεται στο προστατευτικό κάλυμμα του κράνους του Aldrin, είναι τόσο εμβληματικές, τόσο εντυπωσιακές, τόσο διαδεδομένες, έχουν σχολιασθεί αρνητικά ή θετικά και έχουν αναλυθεί εξαντλητικά και ποικιλοτρόπως, που θεωρώ πως οτιδήποτε γραφεί γι’αυτές θα αποτελεί πλεονασμό. (Κ.Λ.)
Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας
η καθ΄οιονδήποτε τρόπο αναδημοσίευση/χρήση/ιδιοποίηση
του παρόντος άρθρου, (ολόκληρου ή αποσπασμάτων)
έρευνα-επιμέλεια-κείμενο: Κάππα Λάμδα
© periopton.com
περίοπτον 