8′ διάβασμα
και τί σημαίνουν αυτοί οι αριθμοί για τον τρόπο απεικόνισης.
Ωραία, ας πούμε ότι έχετε εμπλακεί στη διαδικασία επιλογής αγοράς μιας ψηφιακής μηχανής. Τί ήταν αυτά τα στοιχεία που βάρυναν στο ζύγισμα των υπέρ και κατά και τα οποία έστρεψαν την προτίμησή σας σε κάποιο συγκεκριμένο μοντέλο; Οπωσδήποτε -αν όχι πρώτο απ’όλα- η ανάλυση του αισθητήρα, το είδος του αισθητήρα, ο όγκος της μηχανής, ο σχεδιασμός…
Υπάρχει όμως κάποιο δεδομένο, του οποίου τα προτερήματα και τα μειονεκτήματα αντίστοιχα, σπάνια αποτελούν μέτρο σύγκρισης για την απόκτηση μιας ψηφιακής φωτογραφικής μηχανής. Είναι ο λόγος διαστάσεων του αισθητήρα. Κι όμως, αυτή η αναλογία διαστάσεων έχει άμεση επίπτωση στην ανάλυση, στο βάρος του φακού και στο πώς θα προβληθούν οι εκάστοτε δεξιοτεχνικές προσπάθειες του φωτογράφου. Και στις περισσότερες περιπτώσεις, ο λόγος έχει καθοριστεί όχι από το τι θα ήταν καλύτερο για εμάς, αλλά από αποφάσεις που ελήφθησαν ερήμην, προς το τέλος του 19ου αιώνα.
Ο λόγος διαστάσεων είναι ο λόγος πλάτους προς ύψος ενός αισθητήρα. Για DSLR πλήρους πλαισίου, ο αισθητήρας είναι μεγέθους 36x24mm, με αναλογία διαστάσεων 3:2. Ακριβώς όπως το φιλμ 35mm. Για τις κάμερες που δεν είναι ολόκληρου καρέ, ο αισθητήρας είναι μικρότερος, αλλά ο λόγος διαστάσεων είναι συνήθως ο ίδιος. Αυτός ο λόγος των 3:2, δεν ήταν μια αυθαίρετη δημιουργία. Αντίθετα, απορρέει από το έργο ενός υπαλλήλου του Thomas Edison, του W. L. Dickson. Ο Edison ενδιαφέρθηκε για ένα είδος ταινιών μικρού μήκους που προβάλλονταν από ειδικά μηχανήματα (εγώ τα πρόλαβα στις αρχές της δεκαετίας του ’60 και τα λέγαμε πανοράματα), τα οποία ήταν διαθέσιμα σε αίθουσες αναψυχής (δεν ήταν όμως αρκετά προνοητικός για να δει ότι ο κινηματογράφος θα ήταν η πραγματική αγορά).
Γύρω στο 1890, ο Dickson πειραματίζεται με το μικρότερο μέγεθος ταινιών που θα μπορούσε να λειτουργήσει για αυτού του είδους τις προβολές και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι εικόνες έπρεπε να είναι -περίπου- πλάτους μιας ίντσας. Επίσης συνειδητοποίησε ότι οι διατρήσεις και στις δύο πλευρές της ταινίας είναι μηχανικά χρήσιμες. Διαχώρησε ένα φίλμ 70mm που αγοράστηκε από τον George Eastman και άνοιξε τις τρύπες για τους οδοντωτούς τροχούς της κινηματογραφικής μηχανής. Ιδού! η μορφή που έγινε παγκόσμιο πρότυπο για κινηματογραφικές ταινίες για περισσότερο από έναν αιώνα.
Ο Dickson επέλεξε ένα φορμά κινηματογραφικών ταινιών μεγέθους 24x18mm, με αναλογία διαστάσεων 4:3. Γιατί το έκανε αυτό ήταν γνωστό μόνο σε αυτόν, και δεν διευκρινίστηκε ποτέ. Ωστόσο, οι συνέπειες έγιναν αισθητές στην εποχή μας, καθώς η ταινία 16mm έχει επίσης αναλογία διαστάσεων 4:3, γεγονός που οδήγησε στην υιοθέτηση το ίδιου προτύπου για την τηλεόραση (η οποία χρησιμοποίησε πλάνα 16mm). Μόνο με την τηλεόραση HDTV ο λόγος εκτείνεται σε 16:9.
Αριστερά υπάρχει ένα πρωτότυπο πλαίσιο από κινηματογραφική ταινία 35 χιλιοστών, ύψους τεσσάρων υποδοχών οδοντωτού τροχού, με αναλογία διαστάσεων 4:3. Είναι απόσπασμα ταινίας του 1894 του bodybuilder Eugen Sandow, κινηματογραφημένο από τον W.L.Dickson στα στούντιο του Thomas Edison στο New Jersey, με την αναλογία που θα γινόταν το πρότυπο τόσο για τη φωτογραφία όσο και για τον κινηματογράφο σε όλο τον κόσμο. (εικόνα ©University of Melbourne Archives)
Δεξιά ένα σύγχρονο κινηματογραφικό καρέ 35mm, ύψους οκτώ υποδοχών, με αναλογία διαστάσεων 3:2.
Η φωτογραφία είχε τα δικά της πρότυπα, αλλά δεν ήταν τόσο διαδεδομένα όσο αυτά των κινηματογραφικών φιλμς. Υπήρχαν μηχανές μεγάλου φορμά 20×25εκ. (οι οποίες, όταν διαιρούντο, παρήγαγαν το γνωστό μέγεθος φιλμ 10×12,5εκ. που κυριάρχησε στη φωτογραφία studio και στη βιομηχανία των εντύπων για τρεις δεκαετίες). Αλλά αυτά τα μεγάλα φορμά δεν ήταν κατάλληλα για γρήγορες λήψεις ή για φωτογράφους που αναζητούσαν ευελιξία στις εξωτερικές λήψεις. Τα πράγματα άλλαξαν την εποχή του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου με την εμφάνιση συμπαγών φωτογραφικών μηχανών, συμπεριλαμβανομένης της πρώτης Leica, που θα μπορούσε να λειτουργήσει χρησιμοποιώντας το σχετικά πανταχού παρόν κινηματογραφικό φιλμ 35mm. Οι μηχανικοί συνειδητοποίησαν ότι το πλαίσιο 24x18mm του Dickson ήταν λίγο μικρό για φωτογραφίες υψηλής ποιότητας (λειτουργεί στον κινηματογράφο επειδή βλέπουμε 24 εικόνες ανά δευτερόλεπτο, με αποτέλεσμα την «απάλυνση» του κόκκου). Επιλέγουν να χρησιμοποιήσουν δύο πλαίσια ταινιών, δημιουργώντας εικόνες που ήταν 36x24mm – η ίδια αναλογία διαστάσεων 3:2 που σήμερα την αποδεχόμαστε ως νομοτελειακή. Εύλογα θα αναρωτηθείτε πού έχει αυτό αντίκτυπο. Λοιπόν, αν κάνετε εκτυπώσεις, θα παρατηρήσετε ότι τα χαρτιά κυκλοφορούν σε μεγέθη που συχνά δεν συμβαδίζουν με το λόγο διαστάσεων του αισθητήρα σας. Παράδειγμα μια εκτύπωση σε χαρτί 20×25εκ. (8x10in) θα απαιτήσει περικοπή, όπου θ’αφήσει λειτουργικό το 83% της αρχικής περιοχής που αποδίδει μια DSLR πλήρους πλαισίου. Σ’αυτό το πεδίο, πλεονεκτούν οι κάμερες συστήματος Four Thirds και Micro Four Thirds, των οποίων ο λόγος διαστάσεων δεν απαιτεί αυτόν τον φόρο πίξελ όταν η εικόνα τυπώνεται σε 20×25εκ.
Αλλά υπάρχει και ένα άλλο κόστος για κάθε λόγο διαστάσεων εκτός του τετράγωνου φορμά: το μέγεθος του φακού. Οι φακοί είναι κυκλικοί, μια εκπληκτική δήλωση που φλερτάρει με το -κάτι μας είπες τώρα, αλλά με την προφανή συνέπεια ότι αυτές οι οπτικές συστοιχίες πρέπει να σχεδιάζονται έτσι ώστε να καλύπτουν, με ελάχιστες εκτροπές, την μεγαλύτερη διάσταση του αισθητήρα, καθιστώντας τις υπερμεγέθεις και πολύπλοκες.
Όσο μεγαλύτερη είναι η αναλογία πλευρών, τόσο πιο πολύ θα παρατηρείται συσσώρευση βάρους στο μπροστινό επίπεδο της μηχανής, ενώ όλοι οι άλλοι παράγοντες παραμένουν σταθεροί. Τι είναι ιδανικό; Γνωρίζουμε -θέλω να ελπίζω- ότι το πεδίο κάλυψης του ανθρώπινου οπτικού συστήματος είναι κατά προσέγγιση 180×90 μοίρες. Αυτό αντιστοιχεί σε λόγο διαστάσεων 2:1, ο οποίος είναι πολύ κοντά στον λόγο διαστάσεων 16:9 της τηλεόρασης HD. Αλλά ένας λόγος διαστάσεων 2:1 θα οδηγούσε σε υπερβολικά μεγάλους και ακριβούς φακούς. Ο ίδιος ο Eastman γνώριζε αυτό το πρόβλημα, όταν εισήγαγε την πρώτη κάμερα Kodak το 1888. Ο λόγος διαστάσεων ήταν 1:1 – οι εικόνες ήταν κυκλικές. Αυτό απέτρεψε την εμφάνιση προβλημάτων στην ευθυγράμμιση και οι εικόνες διέθεταν οξύτητα -όπως ήταν λογικό- επειδή χρησιμοποιείτο μόνο το κεντρικό τμήμα του φακού.
Δυστυχώς το κυκλικό σχήμα δεν προσαρμόζεται εύκολα σε ήδη καθιερωμένες παραλληλόγραμμες κατασκευές εκτύπωσης, αποθήκευσης και μεταφοράς (χαρτιά, ντοσιέ, φακέλους εργασιών κλπ.), αλλά τώρα με την επικράτηση της ψηφιακής εικόνας, κανείς ποτέ δεν ξέρει τί μπορεί να γίνει, αφού ήδη έχουν -ελαφρώς- τροποποιηθεί κατασκευαστικά οι φακοί…
Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας
η καθ΄οιονδήποτε τρόπο χρήση/αναπαραγωγή/ιδιοποίηση του παρόντος
(ολόκληρου ή αποσπασμάτων)
επιμέλεια-έρευνα-κείμενο: Κάππα Λάμδα
© periopton
περίοπτον 