ο άνθρωπος που «σκότωνε» τις φωτογραφίες

6′ διάβασμα

Να λοιπόν που το ένα φέρνει τ’ άλλο! Αναφερόμενος στον φωτογράφο Arthur Rothstein σε προηγούμενη δημοσίευση, θυμήθηκα τον Stryker. Ποιός ήταν ο Stryker; Για την αποφυγή μιας αποσπασματικής αναφοράς καλύτερα ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Ο Roy Emerson Stryker σπούδασε οικονομικά και ακολούθησε τα βήματα του αγαπημένου του οικονομολόγου Rexford Tugwell. Έγινε μέρος του πνευματικού δημιουργήματος του Tugwell, της Resettlement Administration (RA) ως επικεφαλής του τμήματος πληροφοριών. Ο RA κάποια στιγμή και λόγω πολλών επικρίσεων, μεταλάχθηκε σε Farm Security Administration, οργανισμό επιφορτισμένο με τη βελτίωση της κατάστασης της αγροτικής κοινωνίας κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης, στα τέλη της δεκαετίας του 1930. Ως διευθυντής του οργανισμού, ο Stryker έπαιξε τεράστιο ρόλο στην αποτύπωση των επιπτώσεων της φτώχειας στις αγροτικές περιοχές μέσω της τεκμηριωτικής φωτογραφίας. Περίπου 171.000 αρνητικά κατέγραψαν την υφεσιακή Αμερική μεταξύ 1935 και 1942, ίσως η πιο πλούσια, παραγωγικά, περίοδος στην ιστορία της φωτογραφίας, όπου δημιουργήθηκε «ένα πολιτιστικό τεκμήριο που παρόμοιό του ίσως δεν θα δούμε ποτέ ξανά, ένα αρχείο εικόνων που η τεχνική τους ποιότητα, η καλλιτεχνική τους αξία και εν γένει η συνολική πληρότητά τους είναι απαράμιλλη». Ο Stryker συγκέντρωσε μερικούς από τους καλύτερους φωτογράφους συμπεριλαμβανομένων των Dorothea Lange, Arthur Rothstein, Walker Evans και Gordon Parks, μεταξύ άλλων, για να απεικονίσουν την έκταση της οικονομικής καταστροφής. Χωρίς να είναι ο ίδιος φωτογράφος (ο Gordon Parks αστειευόμενος έλεγε ότι δεν μπορούσε να περάσει ούτε το φίλμ σε μια φωτογραφική μηχανή), αλλά έχοντας -απ’ότι φάνηκε μετά- ένα σαφές όραμα, ο Stryker είχε την τελευταία λέξη για το ποια από τα αρνητικά που είχαν τραβηχτεί από τους φωτογράφους του FSA, ήταν άξια εκτύπωσης και δημοσίευσης. «Εγώ ποτέ δεν τράβηξα μια φωτογραφία», έγραψε κάποτε, «κι όμως ένιωσα ένα μέρος της κάθε εικόνας που δημιουργείτο. Καθόμουν στο γραφείο μου στην Ουάσιγκτον και όμως ταξίδεψα σε κάθε σπίτι στην Αμερική. Ήμουν τόσο ο σταθεροποιητής όσο και ο διεγέρτης.» Με άλλα λόγια είχε δικαίωμα ζωής ή θανάτου πάνω στο έργο των φωτογράφων. Κυριολεκτικά! Ήταν -για τις φωτογραφίες- ο Θεός και ο Θεριστής ταυτόχρονα. Ο τύπος δεν ήταν συναισθηματικός, δεν ήταν συμβιβαστικός, δεν ήταν υποχωρητικός. Ήταν ψυχρός, αποφασιστικός και αδιάλλακτος. Πραγματικός εκτελεστής. Για όπλο χρησιμοποιούσε έναν διακορευτή (ή περφορατέρ αν θέλετε, ένα τρυπητήρι τέλος πάντων) με τον οποίο «σκότωνε», σύμφωνα με τη δική του ορολογία, όσα αρνητικά δεν συμφωνούσαν με τις δικές του σταθερές, διατρυπώντας τα, καθιστώντας έτσι αδύνατη τη χρήση τους για δημοσίευση. Κάποια στιγμή, φυσικά, οι φωτογράφοι αντέδρασαν, εκφράζοντας έντονα τις αντιρρήσεις τους για τη συγκεκριμένη πρακτική και λόγω αυτού, ο Stryker τελικά σταμάτησε να την εφαρμόζει στο έργο τους, την άνοιξη του 1939.

Παρ’όλα αυτά αν και η μέθοδός του φαντάζει δικτατορική και απόλυτη και ο ίδιος αδίστακτος και εμμονικός, η απαρέγκλιτη στάση του όσον αφορά την επιμέλεια και επιλογή, είχε σαν αποτέλεσμα να μας παραδώσει όλες αυτές τις εμβληματικές φωτογραφίες της Μεγάλης Ύφεσης. Εξάλλου όπως παρατηρεί ο Robert J. Doherty «ένα από τα στοιχεία της ιδιοφυΐας Stryker ήταν αυτή η ικανότητα να κατευθύνει το κατάλληλο υλικό στο αντίστοιχο κοινό». Όσον αφορά δε το σύνολο των απορριφθεισών εικόνων -στην αρχική τους μορφή- δεν έχει να παρουσιάσει κάτι το εξαιρετικά ενδιαφέρον σε επίπεδο πληροφορίας και αισθητικής*, αντίθετα θεωρώ πως η μη αναστρέψιμη επέμβαση, προσέθεσε ένα ιδιότυπο κάλλος που οδηγεί προς μια μεταμοντέρνα παραστατική. Επίσης η διάτρηση (και φυσικά εξάλειψη) προσώπων ή άλλων σημαντικών στοιχείων στο αρνητικό, η οποία είναι πιθανόν να έγινε από προσωπικό μένος προς κάποιο φωτογράφο ή ίσως χάριν αστείου, δημιουργεί μια καινούργια αφηγηματική δυναμική, με πολλαπλές ερμηνευτικές εισόδους, η οποία δεν έχει καμία σχέση, ούτε περιγράφει την πρότερη φωτογραφική πραγματικότητα. Αντίθετα δημιουργεί έναν καινούργιο κόσμο γεγονότων, περίπου σαν το αποτέλεσμα της αλλοίωσης του χωροχρονικού συνεχούς, το οποίο είναι άτμητο και αδιαίρετο. Μήπως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι μια φωτογραφική επιφάνεια είναι δυνατόν να εκληφθεί ως ένα δισδιάστατο χωροχρονικό συνεχές με συγγενή χαρακτηριστικά; (Κ.Λ)

*[Βέβαια είναι σίγουρο ότι θα υπάρχουν διαφωνίες και εξαιρέσεις. Ας ανατρέξει λοιπόν όποιος ενδιαφέρεται στη βιβλιοθήκη του Κογκρέσου να μελετήσει όλα τα «εκτελεσμένα» αρνητικά που υπάρχουν αρχειοθετημένα και ψηφιοποιημένα. Εδώ έγινε μια πρόχειρη έρευνα -για χάρη του άρθρου- και καταγράφηκαν ορισμένα χαρακτηριστικά αποτελέσματα]