Το φώς σαν μέσον αποκατάστασης έργων τέχνης.

 

«Νομίζω ότι είναι σημαντικό να γίνει αυτή η διάκριση. Δεν αποκαθιστούμε τα έργα ζωγραφικής, αποκαθιστούμε την εμφάνιση των έργων ζωγραφικής».

Αιτία υπήρξε η ανάγκη αποκατάστασης πέντε πινάκων ζωγραφικής μεγάλων διαστάσεων, ειδικά δημιουργημένων απο τον Rothko για το εστιατόριο του πανεπιστημίου του Harvard (το οποίο διαθέτει μεταξύ άλλων μία πρότυπη μονάδα συντήρησης καθώς και ένα αξιόλογο ερευνητικό κέντρο). Ο Rothko προσέφερε αφιλοκερδώς αυτούς τους πίνακες, με μόνη προϋπόθεση να αναρτηθούν σαν μία ομάδα στο εστιατόριο του τελευταίου ορόφου και με τις κουρτίνες πάντα κατεβασμένες.

«Αυτό βέβαια δεν ήταν εφικτό» εξηγεί η επιμελήτρια μουσιακών εκθέσεων του ιδρύματος. «Από τα παράθυρα είχες την καλύτερη θέα στο Cambridge. Γίνονταν πολλά πάρτυ. Δεν πολυενδιαφέροντο για τα επιτοίχια του Rothko. Ηταν εκεί για να διασκεδάσουν και τράβαγαν τις κουρτίνες για να απολαύσουν τη θέα, πράγμα για το οποίο δεν μπορείς να τους κατηγορήσεις». Ο Rothko πέθανε το 1970. Οι πίνακες του Harvard είχαν σε τέτοιο βαθμό αλλοιωθεί -κυρίως απο το ηλιακό φώς- ώστε το πανεπιστήμιο αποφάσισε να τους κατεβάσει και να τους αποθηκεύσει. Απο τότε έχουν εκτεθεί μόνο δύο φορές στην Αμερική και πολλοί στο Harvard κατηγορούν τον καλλιτέχνη για την εμμονή του να εκτίθενται οι πίνακες σε ένα πολυσύχναστο εστιατόριο (παγκόσμια γνωστή τακτική για κάτι που δεν είμαστε ικανοί να διαχειριστούμε). Ταυτόχρονα, καλό είναι να μη ξεχνάμε την ιδιαιτερότητα που παρουσιάζουν οι πίνακες στις χρωματικές επιστρώσεις τους ,λόγω του ότι ο ζωγράφος κατασκεύαζε τα δικά του χρώματα. Χρησιμοποιούσε ζωϊκή κόλλα, την οποία θέρμαινε και έχυνε τη ρευστή μάζα στο πιγμέντο (ξηρή χρωστική ουσία). Συνήθιζε επίσης να χρησιμοποιεί ολόκληρο αυγό ως συνδετικό μέσο για να διαλύσει τη χρωστική. Στην πραγματικότητα δεν γνωρίζουμε πολλά, γιατί ο Ρόθκο διατηρούσε τη συνταγή του τόσο μυστική που δεν την είχε πει ούτε στους βοηθούς του. Πάντως το συγκεκριμένο παρασκεύασμα διεισδύει στον καμβά. Είναι πράγματι σαν ένας λεκές. Αν θα ξεκινήσει κάποιος να τον επιζωγραφίζει σε μία προσπάθεια αποκατάστασης, αυτό θα αφαιρέσει εντελώς την πινελιά. Θα αφαιρέσει τη χειρονομία του καλλιτέχνη.

Η «επι-ζωγραφική» είναι μία από τις παραδοσιακές μεθόδους για την αποκατάσταση έργων τέχνης. Οι συντηρητές ζωγραφίζουν πάλι πάνω από τις κατεστραμμένες περιοχές, προσπαθώντας να προσομοιάσουν την αρχική όσο καλύτερα μπορούν. Δεδομένου ότι δεν είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν παραδοσιακές τεχνικές συντήρησης για τους πίνακες του Ρόθκο, λόγω της φύσης των μικτών χρωστικών και της διαφάνειας των βερνικιών, τα οποία βασίζονται στις ιδιότητες της απορρόφησης και της ανάκλασης, έπρεπε να επιλεγεί μια διαφορετική προσέγγιση. «Αυτό που κάνουμε είναι να χρησιμοποιήσουμε το φως σαν ένα εργαλείο ρετουσαρίσματος,» λέει ο Narayan Khandekar, υπεύθυνος συντηρητής στο Harvard Art Museums. «Με τον ίδιο τρόπο που αποκαθίσταται ένας πίνακας ζωγραφικής με την παραδοσιακή μέθοδο -όπου χρησιμοποιούμε χρώμα για να επαναφέρουμε τα ξεθωριασμένα χρώματα-, μόνο που εμείς σε αυτή την περίπτωση χρησιμοποιούμε το φως για να συμπληρώσουμε εκείνες τις περιοχές που λείπουν.»

Κατ’αρχάς, έπρεπε να προσδιοριστεί πώς ήταν οι τοιχογραφίες στην αρχική τους μορφή. Υπήρχαν έγχρωμες διαφάνειες Ektachrome από το 1964, όταν για πρώτη φορά εγκαταστάθηκαν τα επιτοίχια, αλλά και εκείνες επίσης είχαν ξεθωριάσει. Η ομάδα του Χάρβαρντ βρήκε ειδικούς στο Πανεπιστήμιο της Βασιλείας, στην Ελβετία, ο οποίοι μελέτησαν το ξεθώριασμα των τριών χρωμάτων στις διαφάνειες και ήταν σε θέση να αποκαταστήσουν την ισορροπία των χρωμάτων τους. Οι συντηρητές του Χάρβαρντ στη συνέχεια τελειοποίησαν τις διορθωμένες εικόνες χρησιμοποιώντας έναν έκτο πίνακα που ποτέ δεν είχε εγκατασταθεί. Συνεπής με τους άλλους δύο κύκλους τοιχογραφιών του, ο Ρόθκο είχε ζωγραφίσει περισσότερους καμβάδες για το Χάρβαρντ από ό,τι χρειάστηκε. Ο έκτος καμβάς επέστρεψε από το Χάρβαρντ σε ρολά και παρέμεινε αποθηκευμένος για περίπου πέντε δεκαετίες. Είχε και αυτός, επίσης, υποστεί κάποια αλλοίωση, αλλά στο εσωτερικό τμήμα του ρολού η ζωγραφική παρέμεινε παρθένα, αποκαλύπτοντας το χρώμα του φόντου δαμασκηνί και ροζ, στοιχεία που απαιτούνται για τους συντηρητές στην εξισορρόπηση των ψηφιακών εικόνων τους. Οι συντηρητές συνέχεια συγκρίνοντας αυτές τις εικόνες αναφοράς με την τρέχουσα κατάσταση των έργων ζωγραφικής και μαζί με το MIT Media Lab, ανέπτυξαν αυτό που ονομάζεται «εικόνες αντιστάθμισης,» και ειδικό λογισμικό (λογισμικό βαθμονομημένο pixel προς pixel – περίπου δύο εκατομμύρια pixels για κάθε έναν από τα πέντε έργα) που θα μπορούσε να απομονώσει τις πληγείσες περιοχές στους πίνακες και να υποδείξει στους βιντεοπροβολείς ποιό χρωματιστό φως να εκπέμπουν, για να εμπλουτίσει το χρώμα που λείπει. Κάθε ένα από τα ξεθωριασμένα έργα του Rothko φωτίζεται από έναν προβολέα κρεμασμένο από την οροφή. Χρειάστηκαν χρόνια για να αναπτύξει η ομάδα αυτή τη νέα τεχνική, και στην οποία εφαρμόζουν ακόμα μικροαλλαγές με τη βοήθεια από την ομάδα MIT Media Lab’s Camera Culture και από Ελβετούς ερευνητές. Οι προβολείς και το λογισμικό τους καταυγάζουν τους πίνακες σε αυξητικές μοίρες, διορθώνοντας όπου χρειάζεται, λέει η Carol Mancusi-Ungaro, η οποία διευθύνει το Κέντρο για την Τεχνική Μελέτη της Μοντέρνας Τέχνης του Χάρβαρντ. «Το σύστημα αυτό μας δίνει τη δυνατότητα να χρωματίσουμε ακριβώς, pixel προς pixel, συγκεκριμένες περιοχές, χωρίς να κατακλύζεται το σύνολο του έργου με έγχρωμο φως,» εξηγεί. «Αλλά αυτό μας δίνει επίσης τη δυνατότητα να το κάνουμε χωρίς φυσική επαφή με την ήδη υπάρχουσα ζωγραφική.»

Η επικεφαλής επιμελήτρια Deborah Martin Kao όταν είδε τα αποτελέσματα της επέμβασης, με αναγεννημένες τις χαμένες αποχρώσεις, περιέγραψε την εντύπωση σαν «να επιστρέφει το αίμα σ’ένα πτώμα» (λίγο μακάβριο αυτό).

© periopton.com

Επιμέλεια-κείμενο: Κάππα Λάμδα